13 harita ile Ortadoğu tarihi
13 harita ile Ortadoğu tarihi
Kartofrafların haritasını çıkartmakta en fazla zorlandıkları bölgelerden biri Ortadoğu. Özellikle son yıllarda siyasi koşulların sık sık değişmesi sonucu çok sayıda harita üretildi. AncakABD’nin saygın sosyopolitik yorum dergisi The Atlantic’e göre bunların hiçbiri bölgenin gerçek halini tam olarak yansıtamıyor. Derginin 15 Temmuz tarihli sayısında Nick Danforth imzasıyla yayımlanan yazıda, bölge ile ilgili 15 ilginç haritaya yer veriliyor. Yazar, bu haritaların Ortadoğu’nun bugünkü durumunun özünde yatan nedenleri yansıtmak gibi bir iddiasının bulunmadığını, yalnızca bölge ile ilgili akışkan bir görüş açısı kazandırmak istediğini belirtiyor. Haritaların pek çoğu neler olduğunu değil, neler olamadığını gösteriyor. Zaten yazar da haritaların hepsinin Ortadoğu gibi kaygan bir yeryüzü bölgesini yansıtmakta yetersiz kaldığını ileri sürüyor.
ORTADOĞU NERESİ?: 19. yüzyılda İngilizler, kavramsal olarak bugün Ortadoğu olarak bilinen bölgeyi Yakın Doğu (Balkanlar ve Doğu Akdeniz) ve Ortadoğu (İran, İran Körfezi bölgesi) olarak ikiye ayırmışlardı. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanması Avrupalıların işine yaradı; böylece Yakın Doğu’nun büyük bir kısmını (Balkanlar ve bazen de Anadolu) Batı olarak nitelendirmeye başladılar. Ayrıca Yakın Doğu’nun geride kalan kısmı aynı sömürgeci otoritenin (İngilizler) kontrolü altına girdi. Sonuç olarak “Ortadoğu” terimi Filistin gibi bir zamanlar Yakın Doğu’da olduğu varsayılan sömürgeler için kullanılmaya başladı. Amerikalılarda II. Dünya Savaşı sırasında bu yeni “Ortadoğu” terimini benimsediler ve Soğuk Savaş zamanında bölgeye siyasi olarak müdahil olmaya başladıkça da bu terime iyice ısındılar.
ORTADOĞU BATIYA VE KUZEYE DOĞRU GENİŞLİYOR: Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Ortadoğu terimi Amerikalıların tercihi ile Afganistan, Pakistan, Orta Asya ülkelerini de kapsamaya başladı. Bugünlerde ABD medyasının Ortadoğu’nun kapsama alanı konusunda ortak bir görüş oluşturduğu görülüyor. Buna göre: • Kesinlikle Ortadoğu (Koyu yeşil) • Aşağı yukarı Ortadoğu (yeşil) • Ortadoğu olabilir de, olmayabilir de (açık yeşil)
BATI VE DOĞU ARASINDAKİ SANAL HAT: Rudyard Kipling bir zamanlar şöyle diyordu: “Doğu Doğu’dur; Batı da Batı; bu ikisi hiçbir zaman bir araya gelmez.” Bu iki bölgenin nerede başlayıp nerede bittiğini harita üzerinde göstermek isterseniz, sınırın sürekli olarak kaydığını fark edersiniz. Eski Yunanlılar Doğu-Batı ayırımını kendi aralarında belirliyorlardı; Persler ise Ege Denizi ve Anadolu Yarımadası’nın ortası arasından sabit olmayan bir hat çiziyorlardı. Müslümanlık 7. yüzyılda yayılmaya başladıkça pek çok Avrupalı, İslam Dünyası ile HıristiyanDünyası arasında hayali bir sınır oluşturdu. Daha sonra I. Dünya Savaşı öncesinde, Avrupalıların Doğu kavramı Osmanlı İmparatorluğu sınırına dayandı. Bütün bunlar Soğuk Savaş ile birlikte birdenbire değişti. Komünist Doğu ile Kapitalist Batı arasında bir sınır oluştu. Tarih boyunca Doğu ile Batı arasında çizilmeye başlayan bu sınırlar, aslında Batılıların kendilerinidoğu uygarlığından ayırma arzusunun dışa vurumundan başka bir şey değildir.